Ứng dụng kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam và trên thế giới: Bài học từ các doanh nghiệp đổi mới
Trước sự leo thang của tình trạng biến đổi khí hậu toàn cầu, nền kinh tế tuần hoàn đã và đang thúc đẩy các doanh nghiệp chung tay giải quyết các thách thức về môi trường – để rác thải được loại bỏ, tài nguyên được tái chế và thiên nhiên được tái tạo. Dưới đây là một số giải pháp tiên phong tại Việt Nam và trong khu vực sử dụng mô hình kinh doanh tuần hoàn góp phần chuyển đổi chuỗi giá trị tuyến tính hiện tại hướng tới một hệ thống sản xuất và tiêu dùng bền vững.
Ô nhiễm rác nhựa là cuộc khủng hoảng môi trường trầm trọng nhất của thế hệ chúng ta. Tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, có đến 87,000,000 tấn nhựa được tiêu thụ hàng năm, trong đó có 25% là nhựa tái chế và còn lại là 65,250,000 tấn nhựa không được xử lý gây ô nhiễm môi trường. Việc gia tăng sử dụng nhựa dùng một lần và tình trạng quản lý chất thải kém rõ ràng đang gây hại cho môi trường, đe dọa đa dạng sinh học và hệ sinh thái tự nhiên, đồng thời góp phần gây ra biến đổi khí hậu. Sự chuyển đổi từ nền kinh tế tuyến tính sang nền kinh tế tuần hoàn – giúp rác thải được loại bỏ, tài nguyên được tái chế và thiên nhiên được tái tạo – là điều vô cùng cấp thiết trong thời điểm môi trường bị đe dọa nghiêm trọng như hiện nay. Để thực hiện sự chuyển đổi này, các doanh nghiệp thường dựa trên ba nguyên tắc kinh tế tuần hoàn sau: (1) loại bỏ chất thải và ô nhiễm, (2) tối đa hoá vòng đời sản phẩm và (3) tái tạo hệ sinh thái tự nhiên. Những phương pháp này giúp các doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, cải thiện danh tiếng và phát triển các sản phẩm và thị trường mới. Tuy nhiên, doanh nghiệp cũng không thể tránh khỏi những thách thức lớn khi thực hiện mô hình kinh doanh tuần hoàn trong thế giới kinh tế đang vận hành theo cách tuyến tính này. Vậy hãy cùng Evergreen Labs khám phá câu chuyện của sáu doanh nghiệp ở Việt Nam và trong khu vực đang áp dụng nền kinh tế tuần hoàn để giải quyết vấn nạn ô nhiễm nhựa và biến đổi khí hậu như thế nào nhé.
NÜ được thành lập vào năm 2012 nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng gia tăng đối với các sản phẩm có đạo đức và bền vững trong ngành công nghiệp vệ sinh và chăm sóc cá nhân. Doanh nghiệp phát triển một loạt các sản phẩm bền vững, bao gồm ống hút và dụng cụ ăn uống không chứa nhựa, băng keo phân hủy sinh học và tã quần bằng bột tre sử dụng vật liệu tái tạo. Bao bì cũng được làm bằng vật liệu GMX [1] bền vững, hoàn toàn có thể phân hủy sinh học và có thể làm phân bón cho đất.
Phương pháp kinh doanh tuần hoàn của NÜ liên quan đến việc sử dụng các nguồn tài nguyên tái tạo và tái chế trong quy trình sản xuất, cho phép loại bỏ một phần hoặc toàn bộ chất thải và ô nhiễm ngay bước đầu tiên. NÜ đảm bảo rằng tất cả sản phẩm được sản xuất đều có thể tái chế và tất cả vật liệu được thải ra đều được tái chế. Bằng cách sử dụng vật liệu thay thế nhựa (GMX) không phân hủy sinh học, các sản phẩm đã qua sử dụng sẽ phân hủy trong tự nhiên trong vòng hai năm, không để lại dư lượng độc hại và không giải phóng dioxin khi đốt. Chất sinh học doanh nghiệp sử dụng có chứa chitosan và các chất phụ gia tự nhiên khác sẽ kích hoạt phản ứng phân hủy của nhiều vi khuẩn và đẩy nhanh quá trình phân hủy sinh học, giúp giải quyết vấn đề rác thải không thể phân huỷ trong môi trường. Tuy nhiên, một trong những thách thức lớn nhất trong việc áp dụng nền kinh tế tuần hoàn đối với doanh nghiệp là dịch vụ thu gom rác thải, do đó NÜ tập trung chủ yếu vào các doanh nghiệp hoặc tổ chức có mức sử dụng cao trên mỗi địa điểm để tối thiểu hoá phát thải CO2 trong vận chuyển.
NÜ đã thành công đạt được bằng chứng nhận của Aqua Enviro (nhà cung cấp dịch vụ tư vấn và đào tạo về môi trường chuyên biệt trong lĩnh vực nước, nước thải, nguồn sinh học và chất thải hữu cơ tại Anh). Ống hút và dụng cụ ăn uống đã qua sử dụng của doanh nghiệp được đưa vào vào dòng chất thải thực phẩm, sau đó có thể được sử dụng để tạo ra năng lượng; các sản phẩm này được chứng nhận là có thể phân huỷ theo hình thức xử lý sinh học là hiếu khí và kỵ khí. NÜ hiện đang vận hành tại Anh và Singapore, cùng dự định mở rộng khắp Đông Nam Á với mong muốn dẫn đầu trong các doanh nghiệp vì môi trường đáng tin cậy trong tương lai gần.
Tiến Đức Straw là một doanh nghiệp xã hội có trụ sở tại Hà Nội chuyên sản xuất ống hút gỗ từ cây trồng trong rừng nhân tạo. Từ rừng sản xuất, cây được chặt thành từng khúc, tách vỏ bằng máy và sau đó cuộn thành ống hút. Ống hút gỗ Tiến Đức được làm từ gỗ chất lượng cao và là lựa chọn thân thiện với môi trường thay thế ống hút nhựa. Ống hút bằng gỗ chứa 100% nguyên liệu tự nhiên, hoàn toàn phân hủy sinh học, giúp loại bỏ chất thải nhựa từ khâu sản xuất và đóng gói sản phẩm cũng như đảm bảo rằng nó không tồn tại ngay bước đầu.
Bằng cách sản xuất các sản phẩm từ rừng nhân tạo, Tiến Đức đóng góp vào một trong những nguyên tắc cơ bản của nền kinh tế tuần hoàn – tái tạo vòng lặp tài nguyên và cải thiện môi trường mà doanh nghiệp tận dụng cho việc vận hành và kinh doanh thương mại. Rừng, cũng như biển, bằng cách lưu trữ carbon, đóng một vai trò quan trọng trong việc điều hòa khí hậu toàn cầu và hệ thống thời tiết địa phương. Khi rừng cây bị suy thoái, một lượng đáng kể carbon dioxide (CO2) sẽ được thải vào khí quyển (thông qua việc đốt cháy), đồng thời khiến các bể trữ carbon biến mất khỏi hệ sinh thái. Theo Liên Hiệp Quốc, cách tốt nhất để cứu một khu rừng là quản lý rừng một cách bền vững và hưởng lợi từ các sản phẩm và dịch vụ từ hệ sinh thái của nó. Tiến Đức Straw muốn duy trì vòng đời của rừng nhân tạo bằng cách sử dụng nó để cung cấp các sản phẩm thiết yếu, có thể tái chế, đồng thời góp phần cải thiện sinh kế của những cộng đồng sống dựa vào rừng.
Thông qua sản phẩm của mình, Tiến Đức Straw luôn nỗ lực thúc đẩy tiêu dùng tuần hoàn trong lĩnh vực thực phẩm, đồ uống và khách sạn. Mặc dù có một số thách thức nhất định, chẳng hạn như thay đổi tư duy và thói quen của người tiêu dùng, đội ngũ doanh nghiệp vẫn đang nỗ lực không ngừng để tăng cường truyền thông và giáo dục với khách hàng mục tiêu nhằm chuyển hướng từ ống hút nhựa sang các lựa chọn thay thế bền vững hơn. Tiến Đức Straw đang mở rộng phạm vi kinh doanh tại Việt Nam và đã xuất khẩu sản phẩm của mình sang các nước Châu Á và Châu Âu.
Thành lập và phát triển tại Đà Nẵng, ReForm Plastic là một doanh nghiệp xã hội tập trung giải quyết thách thức về rác thải nhựa bằng cách chuyển đổi rác nhựa thành các sản phẩm bền, cao cấp và mang tính ứng dụng thông qua phương pháp tiếp cận toàn diện và tuần hoàn cùng một quy trình đạt chuẩn và độc đáo.
ReForm Plastic đang nỗ lực hướng tới một thế giới nơi nhựa đã qua sử dụng được quản lý như những nguồn nguyên liệu có giá trị thay vì trở thành rác thải bị vứt bỏ một cách rẻ mạt hoặc bừa bãi. Quy trình của doanh nghiệp hướng đến gia tăng giá trị cho rác, dễ dàng nhân rộng và hiệu quả về chi phí. ReForm xử lý mọi loại rác nhựa, đặc biệt là rác giá trị thấp như các sản phẩm nhựa sử dụng một lần, giấy gói, xốp, v.v. để biến chúng thành các tấm ván có giá trị thương mại. Những tấm ván được làm vô cùng bền chắc, không thấm nước và có thể thay thế cho gỗ để làm vật liệu nội thất và xây dựng.
Toàn bộ cách tiếp cận của doanh nghiệp này đều tuần hoàn. ReForm Plastic có thể thu hồi các sản phẩm cũ và xử lý chúng thành các sản phẩm mới, và vòng tròn này được lặp lại đến vô tận. ReForm Plastic hướng đến giải quyết các vấn đề cốt lõi trong toàn bộ chuỗi giá trị rác thải như làm việc với nhóm lao động thu gom rác thải phi chính thức, kết hợp xây dựng cơ sở hạ tầng và tổ chức các chương trình liên quan, đồng thời nhân rộng mô hình của mình thông qua hợp tác và nhượng quyền xã hội. Doanh nghiệp đang tích cực thay đổi cách chúng ta nhìn nhận nguồn tài nguyên đang được gọi là ‘rác thải’ và cũng như đag dịch chuyển sang một hệ thống kinh tế tuần hoàn.
Với tư cách là nhà đổi mới công nghệ, vật liệu và quy trình, ReForm Plastic đã xây dựng được uy tín vững chắc với các đối tác và cộng tác viên trong toàn khu vực trong sáu năm qua. Hiện tại, ReForm Plastic có tám nhà máy đang hoạt động hoặc đang thi công tại sáu quốc gia trên khắp Châu Á và trên thế giới thông qua mô hình nhượng quyền xã hội đổi mới. Đến nay, doanh nghiệp đã xử lý hơn 150,000 kg nhựa giá trị thấp thông qua các nhà máy trên khắp thế giới; sản xuất hơn 1,000m2 tấm ván và xây dựng sáu điểm thu gom-phân loại rác tại các thành phố Đà Nẵng và Hội An.
iBAG, một thương hiệu tại Việt Nam thuộc Tập đoàn HRK (đơn vị xuất nhập khẩu các giải pháp đóng gói thân thiện với môi trường) chuyên sản xuất các loại bao bì được làm từ tinh bột sắn và polymer sinh học – hoàn toàn phân hủy hoặc tan trong nước. iBAG nỗ lực chống lại vấn nạn ô nhiễm nhựa bằng cách sản xuất các loại bao bì chất liệu bền vững (túi đựng, túi polybag, túi rác, túi hút chân không, v.v.). Doanh nghiệp cung cấp một giải pháp thượng nguồn – không tạo ra chất thải trong quá trình sản xuất và xử lý. Các sản phẩm này phân huỷ nhanh chóng và an toàn khi phân huỷ ở bãi chôn lấp và môi trường biển, giúp bảo vệ sức khoẻ động vật, và không tạo ra ô nhiễm hóa học hoặc vi nhựa đầu độc môi trường đất.
iBAG sử dụng một số phương pháp kinh doanh tuần hoàn như tái sử dụng vật liệu và phục hồi các nguồn tài nguyên thiên nhiên được sử dụng trong các quy trình sản xuất. Ngoài ra, một số sản phẩm HRK cũng sử dụng rác thải như một nguồn tài nguyên địa phương, chẳng hạn như hộp đựng được làm từ bã mía.
Cho đến nay, thành tựu lớn nhất của iBAG là phát triển một loại vật liệu và bao hàm hầu như mọi giải pháp thay thế cho cuối vòng đời của nó, bao gồm việc có thể phân hủy sinh học, dùng làm phân bón, có thể tái chế, hòa tan trong nước và thậm chí có thể ăn được. Doanh nghiệp đã cung cấp thành công sản phẩm cho nhiều khách hàng lớn tại Việt Nam và trên thế giới, với ước tính khoảng 8.5 triệu bao bì thân thiện với môi trường được sản xuất và hơn 785,500 kg rác thải nhựa được thay thế. Thách thức khó khăn nhất đối với iBAG là thuyết phục người tiêu dùng dành thêm chi tiêu cho bao bì để bảo vệ tương lai cho các thế hệ tiếp theo trước tình trạng ô nhiễm nhựa nghiêm trọng và biến đổi khí hậu.
Teo Straw được thành lập vào năm 2019 tại Kiên Giang, chuyên sản xuất ống hút từ cỏ, chủ yếu là cỏ bàng và cỏ sậy. Doanh nghiệp cung cấp giải pháp thay thế cho ống hút nhựa đồng thời góp phần cung cấp việc làm cho người dân địa phương ở nông thôn. Doanh nghiệp Teo Straw được sinh ra từ những trải nghiệm đa dạng của người sáng lập, từ thời thơ ấu anh được uống nước dừa dùng ống hút tự làm bằng cỏ cho đến khi trưởng thành chu du khắp thế giới và chứng kiến những tác động tàn phá của nhựa đối với môi trường và sức khỏe con người.
Teo Straw hướng tới sản xuất ống hút dùng một lần, thân thiện với môi trường để thay thế ống hút nhựa thông qua việc tận dụng tài nguyên thiên nhiên để tạo ra sản phẩm có tính bền vững. Quy trình sản xuất của doanh nghiệp là một chu trình khép kín, được kiểm soát chặt chẽ và không gây ô nhiễm nước và đất trong lẫn sau quá trình sản xuất. Do nguyên liệu sử dụng là cỏ hoang ở vùng đất không được canh tác, và vì những loại cỏ này có tuổi thọ ngắn nên việc thu hoạch ít gây ra tác động đến hệ sinh thái. Hơn nữa, vì nguyên liệu thô chiếm 70% hình dạng sản phẩm cuối cùng nên việc sử dụng năng lượng trong quá trình sản xuất cũng được tiết kiệm tối đa. Teo Straw đảm bảo không tạo ra chất thải nguy hại cho môi trường và không sử dụng hóa chất. Đồng thời, nước và chất thải sản xuất có thể được sử dụng để nuôi trồng, từ đó tiếp tục thúc đẩy sự luân chuyển của vòng tròn tài nguyên.
Sau ba năm vận hành và phát triển, Teo Straw đã có thể sản xuất ống hút cỏ hàng loạt. Trong thời gian chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của đại dịch Covid-19 vào năm 2020 và 2021, doanh nghiệp đã cung cấp thành công ống hút cho các thị trường như Đức, Singapore, New Zealand, v.v. Tất cả các sản phẩm của Teo Straw đều đạt chuẩn ở thị trường Mỹ và Châu Âu.
Glassia là một doanh nghiệp xã hội cung cấp nước đóng chai thủy tinh có thể tái sử dụng, loại bỏ hoàn toàn nhựa khỏi chuỗi giá trị tiêu thụ nước, nhằm tạo ra các sản phẩm và dịch vụ nước đóng chai không nhựa và tuần hoàn tại địa phương. Cơ sở Glassia đầu tiên được thử nghiệm tại Đà Nẵng và bắt đầu hoạt động vào tháng 3 năm 2021.
Glassia chuyển đổi chuỗi giá trị nước đóng chai tuyến tính thành một hệ thống tuần hoàn bao gồm “thu gom – khử trùng – tái nạp” thông qua một mô hình tích hợp và phi tập trung. Doanh nghiệp sản xuất và phân phối nước uống đóng chai thuỷ tinh được chứng nhận ISO và HACCP chất lượng cao, cũng như phân phối và thu gom lại chai tại địa phương nhằm giảm chi phí và thúc đẩy các doanh nghiệp chuyển đổi sang mô hình tái sử dụng. Sau khi đạt được mục tiêu năm đầu tiên, Glassia gia tăng sản lượng và đến nay có thể chiết rót lên đến 5 triệu chai mỗi năm, bù đắp 1044 tấn khí thải carbon ở mỗi nhà máy.
Khách hàng chủ yếu của Glassia là các tổ chức và doanh nghiệp chú trọng đến tính bền vững đang tìm kiếm các sản phẩm thay thế cho nhựa, bao gồm khách sạn, khu nghỉ dưỡng, nhà hàng, sảnh tiệc, văn phòng, v.v. Glassia hiện đang cung cấp dịch vụ của mình cho nhiều chuỗi nhà hàng và nhóm khách sạn khác nhau ở khu vực Đà Nẵng và Hội An bao gồm Radisson, Hyatt, Hoiana, Premier Village, Novotel và Pizza 4Ps.
Một trong những thách thức lớn nhất trong giai đoạn đầu thành lập Glassia’s là việc người tiêu dùng Việt Nam vẫn chưa quen với các khái niệm về kinh tế tuần hoàn và tiêu dùng bền vững. Đối với đại đa số người tiêu dùng, chai nước nhựa có giá hợp lý và rất tiện lợi để mang theo. Thay đổi thói quen tiêu dùng tưởng chừng khó nhưng không có nghĩa là không thể. Glassia cung cấp một giải pháp giúp loại bỏ rác thải nhựa tại nguồn và với việc truyền thông thương hiệu hiện đại và mang tính giáo dục, Glassia muốn khuyến khích người tiêu dùng cân nhắc về sự tuần hoàn cũng như tác động của nó đối với môi trường. Hiện tại, Glassia có kế hoạch mở rộng trên khắp Việt Nam và trên thế giới để mang lựa chọn thông minh, giá cả phải chăng này đến nhiều khu vực khác nhau nhằm loại bỏ trực tiếp việc sử dụng nhựa.
Khi kinh tế tuần hoàn được dự đoán là nền kinh tế của tương lai, ngay hôm nay các doanh nghiệp cần bắt tay vào áp dụng các mô hình kinh doanh nền tuần hoàn, thí điểm các sáng kiến và phát triển chiến lược chuyển đổi sử dụng khái niệm nền kinh tế tuần hoàn như một động lực chủ chốt để duy trì tính cạnh tranh trong tương lai.
(*) ReForm Plastic và Glassia là hai doanh nghiệp xã hội được xây dựng và phát triển bởi Evergreen Labs.
NÜ, Tiến Đức Straw, iBAG và Teo Straw là những giải pháp tiên phong được lựa chọn cho “Chương trình Thí điểm Plastc-free F&B” thuộc dự án Venture Lab.
[1] GMX ™ là canxi từ vỏ hàu – nguyên liệu tự nhiên có nguồn gốc từ biển, không độc hại và bền vững. Nguồn: https://www.listengreen.com.tw/gmx-technology (Truy cập ngày 19 tháng 7 năm 2022).
