Thời gian gần đây, xu hướng loại bỏ rác nhựa hướng tới mô hình không rác thải đang rất được quan tâm. Tuy nhiên, những hiểu biết xung quanh đề tài này vẫn còn hạn chế, vẫn còn nhiều người không biết rác thải ra sẽ đi về đâu, việc tái chế thực sự có ý nghĩa gì và làm thế nào để giảm thiểu tác động môi trường. Trong bài báo tháng này, tôi hi vọng sẽ làm sáng tỏ chủ đề này bằng kiến thức chuyên môn tại Evergreen Labs với một số nghiên cứu điển hình, để làm nổi bật các hành động và giải pháp thiết thực ở Việt Nam.
Để bắt đầu câu chuyện không rác thải, trước tiên ta phải biết rằng không phải tất cả các loại nhựa đều có vấn đề như nhau. Mặc dù thoạt nhìn thì khó mà phân định được, trên thực tế, trong ngành công nghiệp chế tạo, nhựa được phân biệt theo chủng loại, chất lượng và khả năng tái sinh. Có hai loại nhựa chính: nhựa có “giá trị cao” hoặc “có thể bán được”, và nhựa “có giá trị thấp” hay nhựa “chết”. Loại nhựa đầu tiên bao gồm chai nước PET và tất cả các loại nhựa cứng như HDPE (hộp đựng bột giặt). Những vật liệu này hiện đang được những nhóm nhặt phế liệu tự do thu gom và mua bán, cuối cùng sẽ được mang đi tái chế. Tuy nhiên, cũng đừng nhầm tưởng về khả năng tái chế của các vật liệu này. Ví dụ, nhựa PET không thể được tái chế liên tục, chúng cuối cùng sẽ giảm giá trị và trở thành sợi polyester dùng trong dệt may.
Loại thứ hai là nhựa giá trị thấp thường không được thu gom do không có cơ sở vật chất, trang thiết bị hoặc công nghệ để tái sử dụng. Những loại nhựa này bao gồm giấy gói, bao bì, hộp đựng thực phẩm, nhựa dùng một lần, túi nilon, túi nhiều lớp, đồ dùng một lần, v.v. Hiện tại, loại vật liệu này không được tái chế. Với khối lượng rất nhẹ, chúng dễ bị thổi bay vào nước và gây ô nhiễm môi trường xung quanh.
Nghiên cứu sâu hơn vào thành phần chất thải tại Việt Nam, chúng tôi thấy rằng gần 70% là rác ướt hay thường gọi là rác hữu cơ. Nguyên nhân chính là do Việt Nam tiêu thụ rất nhiều nông sản tươi. Rác nhựa chiếm 12%, trong đó chỉ có 15% được tái chế, còn lại 85% thải ra các bãi chôn lấp hoặc ra ngoài môi trường. Mặc dù có nhiều nghiên cứu đang được tiến hành để hiểu đầy đủ về khối lượng chất thải ở Việt Nam, số liệu giữa các nghiên cứu rất khác nhau và không một nghiên cứu nào có thể đưa ra kết luận bao quát. Ước tính Việt Nam thải ra hơn 30 triệu tấn rác thải mỗi năm, trong đó khoảng 3.500 tấn rác nhựa mỗi ngày (Ngân hàng Thế giới, 2018).
Như đã đề cập vắn tắt ở trên, hoạt động tái chế tại Việt Nam và các nước lân cận phụ thuộc rất nhiều vào nhóm nhặt phế liệu tự do, hay còn gọi là “người ve chai”. Những người lao động này thường là nữ giới, họ thu gom tất cả các loại phế liệu có giá trị từ hộ gia đình hoặc các hoạt động kinh doanh. Họ mang những thứ thu gom được đến các điểm thu mua phế liệu, từ đây vật liệu tiếp tục được mua đi bán lại tới các cơ sở sản xuất. Hiện tại, Việt Nam không có một cơ chế nào để thu hồi loại vật liệu này, do đó tất cả hoạt động tái chế trong nước đều được thực hiện bởi nhóm người lao động này. Để biết thêm thông tin về nhóm nhặt phế liệu tự do, bạn có thể tham khảo nghiên cứu của chúng tôi với UNDP và được giới thiệu trên South China Morning Post.
HIện tại, nhóm lao động tự do không thu gom loại nhựa không có hoặc ít giá trị vì không tìm được người thu mua. Do đó, đã có nhiều nỗ lực gần đây trong việc phát triển giải pháp sáng tạo nhằm giải quyết vấn đề này. Nếu không có các giải pháp bền vững, khả thi về mặt thương mại, loại nhựa này sẽ tràn lan, gây quá tải các bãi rác, đại dương và môi trường sống của chúng ta. Để làm nổi bật các giải pháp cho vấn đề này ở Việt Nam, chúng tôi tập trung vào khu vực miền Trung, Việt Nam, nơi Evergreen Labs đã phát triển một dự án xã hội nhằm đem lại giá trị cho nhựa không có giá trị.
Năm 2017, Evergreen Labs bắt đầu tìm hiểu về nhựa giá trị thấp và quá trình nghiên cứu cho dự án bắt đầu. Sau gần 4 năm nghiên cứu và phát triển, bao gồm nghiên cứu tính khả thi, phát triển máy móc và thử nghiệm, doanh nghiệp xã hội ReForm Plastic đã đi vào hoạt động. ReForm Plastic là cách tiếp cận sáng tạo, hiệu quả về chi phí để giải quyết những chất thải khó xử lý nhất trong một mô hình toàn diện. Thông qua quá trình xử lý đơn giản với chi phí thấp, loại rác thải không sử dụng được biến thành những tấm ván có thể buôn bán trên thị trường. Những tấm ván này có thể thay thế gỗ trong sản xuất đồ nội thất, đặc biệt với các sản phẩm ngoài trời (bao gồm bàn làm việc, hộp trồng cây, tủ đựng đồ, ghế, và nhiều sản phẩm khác, tham ham khảo danh mục sản phẩm tại đây). Cơ sở hiện đang xử lý khoảng 40 tấn chất thải mỗi tháng, thường bị thải ra bãi chôn lấp hoặc ra môi trường. Sau khi mở cơ sở đầu tiên vào năm 2020, Evergreen Labs đang tìm cách mở rộng mô hình này thông qua mô hình tiếp cận nhượng quyền xã hội và đã mở 2 cơ sở nhượng quyền xã hội với các đối tác tại Myanmar.
Bằng cách mang lại giá trị cho nhựa, chúng ta có thể loại bỏ chúng khỏi môi trường và tạo ra một hệ thống vòng đời sản phẩm vô tận cho chúng. Mặc dù cách giải quyết tốt nhất là loại bỏ hoàn toàn nhựa, chúng ta vẫn đang tiêu thụ một lượng lớn nhựa không thể đo lường trên toàn cầu và rất cần các giải pháp để sử dụng vật liệu này. Bài viết tiếp theo sẽ đi sâu vào các phương pháp từ nguồn gốc để loại bỏ rác thải và chấm dứt tiêu thụ nhựa.
Nếu bạn muốn tìm hiểu về giải pháp của chúng tôi hoặc cách thức để không tạo ra rác thải, hãy liên hệ với Evergreen Labs ngay hôm nay!
